قیدار شهر جد پیامبراسلام

به گزارش خبرنگار مهر، شهرستان خدابنده یکی از شهرستان های جنوبی استان زنجان است که از شمال به شهرستان های ایجرود و ابهر، از خاور و شمال خاوری به شهرستان ابهر، از جنوب خاوری به شهرستان بویین زهرا (استان قزوین)، از جنوب به استان همدان و از باختر به شهرستان بیجار(استان کردستان) محدود می شود. خدابنده به طورکلی یک ناحیه کوهستانی است که از ارتفاعات و قله های متعددی برخوردار است.

شهرستان خدابنده که نام آن را از ایل «خدابنده ‌لو» می‌دانند که زمانی در این دیار سکونت داشته و هم ‌اکنون نیز در بخش بزینه‌رود شهرت خدابنده بیشتر از سایر فامیلی‌ها مشاهده می‌شود. اما به روایت دیگر خدابنده برگرفته از نام سلطان محمد خدابنده (الجایتو) از نوادگان مغول است که بعد از پذیرش دین اسلام نامش را به محمد خدابنده تغییر داده است و مقبره وی همان گنبد بزرگ و تاریخی سلطانیه است.

مرکز شهرستان نیز با توجه به وجود آرامگاه حضرت قیدار نبی(ع) فرزند حضرت اسماعیل و نوه حضرت ابراهیم خلیل‌اله به قیدار مشهور شده است. در منطقه خدابنده استقرار یکجا نشینی مطلق در اواخر هزاره چهارم و اوایل هزاره پنجم قبل از میلاد شناسایی شده و مورد بررسی قرار گرفته است. بقایای زیستی و تمدنی تپه «تکمه تپه» در قشلاقات افشار و تپ « امان» خدابنده نمایانگر تمدن شایانی است که آثار تکنیکی و هنری آنها انسان قرن بیست و یکم را به تحسین وامی‌دارد.

مدارک باستان‌شناسی و متون تاریخی ناشی از  رونق و حیات این منطقه جغرافیایی در سرتاسر دوران اسلامی به ویژه در قرن‌های چهارم، در دوران حکومت گنکریان و قرن پنجم تا هشتم هجری در دوران حکومت سلجوقیان و ایلخانان بوده ودر حد شکوفایی از نظر سیستم اقتصادی و مظاهر فرهنگی و هنری به حیات ادامه داده است

در قرن هفتم و هشتم هجری همین رونق منطقه‌ای است که توجه ایلخانان مغول را به خود جلب نموده است. سجاس و سهرورد دو شهر تاریخی شهرستان خدابنده هستند.

شهرسهرورد:

شهر سهرورد معروف به قره‌قوش از نظر قدمت، تاریخی‌ترین و یکی از بزرگترین مناطق شهرستان خدابنده به شمار می‌رود که آثار قدیمی و تاریخی بسیاری دارد و زادگاه عارف و حکیم فرزانه، سالک شوریده دل ابوالفتوح شیخ شهاب‌الدین سهرودی مصنف کتاب ممتاز حکمت الاشراق است.

کرسف:

شهر کرسف، در 12 کیلومتری جنوب غربی خدابنده قرار دارد. این منطق کوهستانی مقر حکومت خوانین امیر افشار بوده است. در کرسف قلعه‌های متعددی به چشم می‌خورد که هر یک به نوب خود شاهد خاطرات تلخ گذشته است و در صدر این قلعه‌ها قلعه «فریک بلاغی» بیش از همه قلعه‌ها نمایان است که در وسط باغی مسطح و به سبک بسیار جدید بنا شده که فعلاً بلااستفاده می‌باشد .

در اوایل قرن دهم هجری به لحاظ نقل و انتقالات ایلات نا آرام مناطق که به منطور ایجاد امنیت و جلوگیری از شورش‌های محلی از سیاست‌های زمامداران وقت بوده، این منطقه نیز از این پدید سیاسی متأثر شده و طوایف گوناگونی از جمله افشارها و شاهسون‌ها را در خود جای داده است.از نظر نژادی با توجه به سوابق تاریخی منطقه و نقل و انتقالات سیاسی ایلات، مردم منطقه از نظر قومیت یک دست نیستند و اختلاطی از اقوام مختلف هستند و ایلات خدابنده‌لو و افشار با اقوام بومی در هم آمیخته و نژادی را پدید آورده که از نظر تیپولوژی با نژاد موسوم به زنجانی دقیقاً قابل مقایسه است.

شهرستان خدابنده با داشتن تاریخ کهن، دارای آثار و ابنیه تاریخی و یا باستانی فراوان است. آثار تمدنی عصر نو سنگی در منطقه، از هزاره پنجم قبل از میلاد روشن و مشخص شده است که از دستمایه‌های آن سفال‌های قرمز و نخودی رنگ منقوش به نقوش سمبلیک و پیچیده‌ای را می‌توان عنوان کرد که معرفت کنونی ما قادر به تشخیص و درک پیام آن‌ها نیست. کاشی‌هـــای مطلا از تپه نور و سفال سلطان آبادی بسیار جالب از تپه نور آباد خدابنده مؤید رونق اقتصادی، فرهنگی و هنری منطقه در قرن هفتم و هشتم هجری است.

 بقعه حضرت قیدار نبی (ع):

بنای بقعه متعلق به قیدار ابن اسماعیل ابن ابراهیم (ع) از پیامبران الهی و سی امین جد حضرت رسول اکرم (ص) است. که این مسئله با استشهاد 65 نفر از علمای طراز اول مورد تأئید قرار گرفته‌است همچنین در کتاب جلاء العلوم تألیف محمد باقر مجلسی نبز به همین منوال شجره قیدار نبی را به ابراهیم نسبت داده است.

مفاهیم و سبک گچ‌بری‌های شبستان قابل مقایسه با کارهای دوران صفوی است و این بقعه در اوایل قرن هشتم هـ. ق (سال719) به دستور بلغار خاتون تجدید بنا شده سپس گنبد آن در سال 751 هـ . ق به دست استاد تیمورخان سلطانیه‌ای احیاء و در قرن 11هـ . ق گچ‌بری شده است. گنبد این بقعه در عین سادگی بسیار جالب و به سبک خاصی ساخته شده و از نوع گنبدهای زنگوله‌ای است.

بقعه قیدار نبی از نظر اموال فرهنگی یکی از بقاع معتبر است و دو کتیبه سنگی در بقعه وجود دارد که یکی در ضلع جنوبی شبستان و دیگری در ضلع فضای نخستین نصب شده است.

این بقعه دارای ضریح است که از چوب گردو ساخته شده و طول آن در حدود2 متر و عرض تقریبی 70/1 متر می‌باشد. نقوش در آن به روش حکاکی نشان داده شده و سطح جانبی این ضریح با استفاده از موتیف‌های اسلیمی مزین شده و در قسمت فوقانی ضریح کتیبه‌ای به خط نسخ نوشته شده است.

مسجد جامع خدابنده:

این مسجد در ضلع شرقی بقعه نبی (ع) در شهرستان خدابنده واقع است که در سال 1321 هـ.ق در دوران محمدعلی شاه قاجار با نظارت امیرجهانشاه خان افشار (که فئودال منطقه بوده) از اعتبارات موقوفه قیدار نبی ساخته شده است. این مسجد به سبک مساجد شبستانی می‌باشد و آجر کاری شبستان به شیوه بسیار عالی طراحی گردیده است. مسجد جامع خدابنده دارای یک سر در و دو مناره به سبک بناهای دوران قاجاریه است. در ضلع غربی مسجد هشت واحد حجره برای تربیت طلاب علوم دینی اختصاص داده شده است

ابنی? باستانی شهر تاریخی سهرورد:

آثار قدیمی بازار یا پناهگاه زیر زمین مفصل بهنام دیزالیج قزل تپه که آثار قدیمی در زیر آن موجود است.       

قلعه کیان که طبقه فوقانی آن خراب شده و به صورت تپه در آمده است. یک عدد کاشی مکتوب از آنجا بدست آمده که به خط درشت نوشته شده هدیه سهروردی به دربار شاه قلعه تاج که ظاهراً حکام آن زمان در آن‌جا تاجگذاری می‌کردند.

تعدادی از سنگ‌های مکتوب با خط برجسته که قدمت تاریخی سهرورد را از 800 سال پیش نشان می‌دهد.

دربار معروف "دردر"

این اثر تاریخی اثری قدیمی با پوشش ساروج بنام اسیران در سهرورد است که ظاهراً در حمله مغول اسراء در آنجا نگهداری می‌شدند.

آثار و ابنیه تاریخی شهر سجاس:

مسجد جامع سجاس که مربوط به اوایل قرن پنجم هجری قمری و دوران سلجوقیه در حدود سال 478 هـ ق می‌باشد. قبرستان تاریخی شهدا واقع در شهر سجاس که از شهدای حمل? مغول به ایران می‌باشد در قسمت جنوب غربی شهر فعلی سجاس قرار دارد.

مسجد جامع سجاس:

این بنا در شهر سجاس واقع شذه و از بناهای ارزشمند دوره سلجوقی است. بنای مسجد گنبد خانه مربعی به ابعاد تقریبی 5/9 *5/9 متر است که با گنبد بلندی پوشش  یافته است. با توجه به آثار موجود، در اصل، بناهای دیگری به این گنبد خانه متصل بوده که امروزه از بین رفته است. گنبد خانه، در اضلاع شرقی،غربی، غربی و شمالی درگاههایی داشته که درگاه های شرقی و غربی آن مسدود شده است. گنبد با واسطه چهار فیلپوش بر روی جرزهای چهارگانه استوار شده و پا طاق فیلپوش ها بر روی تخته قطوری که با دیوار 45 درجه زاویه دارد، قرار داده شده است.

این مسجد از نظر گچبری و کتیبه ها بسیار ارزنده و قابل توجه است. چهار کتیبه ی بدون تاریخ در مسجد نوشته شده است.

کتیبه ی اول در ساقه ی گنبد به خط نسخ ابتدائی گچبری گردیده که احتمالا هم سن بنای مسجد است. کتیبه ی فیلپوش ها با خط ثلث زیبائی رقم گردیده که با توجهبه سبک آن احتمالا از دوره ی ایلخانی است. در زیر فیلپوشها کتیبه ی بسیار ارزندهای به عرض حداقل 50 سانتی متر به صورت سرتا سری نوشته شده که مشتمل بر سوره ی ملک است. این کتیبه با دو خط موازی در بالا و پایین محدود شده و بالای خطوط کتیبه کوچک دیگری به خط کوفی نوشته که احتمالا مربوط به قرن پنجم هجری است.سوره ی ملک  که به خط نسخ خوانا نوشته شده،با گچ بری های بسیار زیبا و طرح های اسلیمی پر کاری مزین شده است.

با توجه به شیوه ی معماری و کتیبه های موجود و شباهتی که بنای این مسجد با دیگر بناهای دوره ی سلجوقی منطقه دارد، می توان بنای اصلی را به اواخر قرن پنجم هجری منسوب داشت که در دوره ی مغول نیز تعمیرات و تزئیناتی در آن صورت گرفته است.